Η «Δημοκρατία» της αγοράς (7/12/2013)

Αυτοί που αντιλαμβάνονται ότι μετά την 11^η Σεπτεμβρίου 2001 διακυβεύεται φανερά και υφίσταται επίθεση η όποια δημοκρατία είχε εγκαθιδρυθεί στο λεγόμενο δυτικό κόσμο μετά από αγώνες αιώνων, θα πρέπει να γνωρίζουν ότι ακόμη και αυτή η κουτσή δημοκρατία ήταν στο στόχαστρο των θεωρητικών του καπιταλισμού από πάρα πολλά χρόνια. Τα δικαιώματα και οι ελευθερίες των πολιτών συρρικνώνονται με μικρές, πολλές φορές ανεπαίσθητες αλλαγές, από πολιτικές εξουσίες που απ’ ότι φαίνεται δεν έχουν συνείδηση των ιστορικών ευθυνών τους. Ο στόχος είναι πάντα το κέρδος και η πολιτική εξουσία και η μέσω αυτής κυριαρχία του μεγάλου κεφαλαίου. Η εξουδετέρωση των αντιπάλων με τους νόμους της ελεύθερης αγοράς, δηλαδή στην πράξη χωρίς όρους και κανόνες, περνά και στην πολιτική απροκάλυπτα. Οι έννοιες της δημοκρατικής νομιμότητας, της κοινωνικής συναίνεσης, της εγγύησης των δικαιωμάτων και των ελευθεριών και του κοινωνικού κράτους γίνονται αντικείμενο επίθεσης από μέρους της οικονομικής κυριαρχίας, με αντάλλαγμα μια δήθεν ασφάλεια απέναντι σε αόρατους και ορατούς εχθρούς οι οποίοι αλλάζουν ταυτότητα ανάλογα με τις δυνατότητες προπαγάνδας της ολιγαρχίας. Τώρα η τρομοκρατία είτε είναι αριστερή είτε ισλαμική, εξυπηρέτησε την οικονομική παγκοσμιοποίηση όσο κανείς άλλος παράγοντας. Το ερώτημα που βάζουν αυτές οι ολιγαρχίες στην εποχή μας, ασφάλεια ή δικαιώματα, βρίσκει απάντηση στην προτροπή του Μπους λίγες μέρες μετά την καταστροφή των πύργων, προς τους έντρομους πολίτες της Νέας Υόρκης, «καταναλώστε, είναι πατριωτικό». Η κατανάλωση φανερά γίνεται ο μέγιστος στόχος των κοινωνιών της εποχής μας.

Τα παρακάτω αποσπάσματα, ελάχιστο δείγμα του πώς βλέπουν κριτικά τη δημοκρατία μέσα στον καπιταλισμό δύο αστοί διανοούμενοι, ένας οικονομολόγος και ένας κοινωνιολόγος. Σκεπτικοί και οι δύο, ο μεν ένας (Σουμπέτερ) προβλέπει τη βαθμιαία καταστροφή του καπιταλισμού εξαιτίας του γιγαντισμού και της σύγκρουσης μεταξύ κεφαλαιούχων και τεχνοκρατών. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός του ότι ο Μαρξ εκτιμούσε εξαιρετικά τον Σουμπέτερ ως οικονομολόγο. Ίσως μια από τις αιτίες της συμπάθειας να ήταν οι σύμπτωση των απόψεών τους ως προς την μελλοντική καταστροφή του καπιταλισμού εξαιτίας των εσωτερικών του αντιφάσεων και των συγκρούσεων που απορρέουν από αυτές. Ο άλλος (Άρον) αναλύει την αδυναμία μιας εσωτερικής εξέλιξης που θα οδηγούσε τόσο τον καπιταλισμό όσο και τον σοσιαλισμό να πλησιάσει ο ένας τον άλλον. Εδώ η πρόβλεψη δεν ήταν ακριβής. Αντί του πλησιάσματος είχαμε μια εξομοίωση που οφειλόταν, ασχέτως των προθέσεων, σε διάφορους παράγοντες. Για παράδειγμα η κεντρική κυβέρνηση, το έλλειμμα της δημοκρατίας, η μηχανοποίηση της κοινωνίας, το ωφελιμιστικό ποσοστό ευμάρειας κ.α. εξομοίωσαν τον σοσιαλισμό στην πραγματικότητα με τον καπιταλισμό.

«… Ο λαός δεν αποφασίζει για κανένα πρόβλημα, αυτοί που αποφασίζουν στη θέση του είναι οι ομάδες των επαγγελματιών της πολιτικής… και οι εκπρόσωποι των οικονομικών συμφερόντων. Αυτές οι ομάδες είναι σε θέση να διαμορφώνουν ή ακόμη και να δημιουργούν τη λαϊκή βούληση.

… Στις μεγάλες εσωτερικά διαφοροποιημένες και σύνθετες κοινωνίες (πολυταξικές) η γενική θέληση δεν είναι παρά μια τυχαία συνισταμένη των επί μέρους ατομικών θελήσεων και δε διαθέτει συνοχή ούτε αυτονομία κι ορθολογικότητα.

… Στα δημοκρατικά καθεστώτα το καθήκον του λαού δεν είναι ν’ αποφασίζει, αλλά μόνον να επιλέγει αυτούς που θα αποφασίζουν, δηλαδή να εκλέγει ή και απλά να αποδέχεται μια πολιτική ηγεσία. Σ’ αυτά τα καθεστώτα, αντίθετα από τα δεσποτικά, η ανάδειξη των κυβερνήσεων πραγματοποιείται με έναν ανταγωνισμό που έχει ως στόχο του την κατάκτηση της λαϊκής ψήφου.

…Η δημοκρατία δεν είναι παρά μια μέθοδος για να αντισταθμιστεί η αδυναμία του λαού ν’ αναλάβει μια άμεση πολιτική λειτουργία, δρώντας με δική του πρωτοβουλία. Είναι μια απόπειρα ρύθμισης του πολιτικού ανταγωνισμού με μορφές ανάλογες με εκείνες που ρυθμίζουν την οικονομική αγορά σε καθεστώς ελεύθερου ανταγωνισμού. Οι εκλογείς είναι οι καταναλωτές και οι πολιτικοί οι επιχειρηματίες. Η δημοκρατία επομένως δεν είναι ένα «ιδεώδες» ή μια αυτοτελής αξία, αλλά μόνον μια απλή μέθοδος, ένα σύνολο «κανόνων παιγνιδιού», ένας μηχανισμός επιλογής και εξουσιοδότησης κυβερνήσεων.»

Αλόις Σουμπέτερ (1883-1950) «Καπιταλισμός, σοσιαλισμός και δημοκρατία» (1944)

Ραϊμόν Άρον (1905-1983) «La révolution introuvable » (1968)  « Démocratie et totalitarisme »(1965).

Η σημερινή δυτική δημοκρατία δεν προϋποθέτει μια ευρεία και ουσιαστική συμμετοχή των πολιτών στις διαδικασίες και στις αποφάσεις, στο βαθμό που είναι ένα σύνολο κανόνων και όχι ένα σύστημα αξιών, είναι ταυτισμένη με την εκλογική διαδικασία. Η δημοκρατία των «σύγχρονων» αντιπαρατίθεται έτσι στη δημοκρατία των «αρχαίων» γιατί δεν προϋποθέτει καμιά ιδέα ισότητας στη συμμετοχή των πολιτών στην άσκηση της πολιτικής εξουσίας.

Αυτή η θεώρηση της σύγχρονης δημοκρατίας γίνεται αποδεκτή στις μέρες μας από ένα μεγάλο αριθμό θεωρητικών οι οποίοι υποστηρίζουν ότι μόνο οι «ελίτ» είναι ικανές και αρμόδιες να παίρνουν τις σημαντικές αποφάσεις. Υποστηρίζεται μάλιστα συχνά, ότι η μαζική συμμετοχή των πολιτών μπορεί ν’ αποτελέσει παράγοντα αστάθειας ή και αποσταθεροποίησης της πολιτικής ζωής. Αντίθετα, υποστηρίζεται ότι η απουσία συμμετοχής διευκολύνει το έργο των πολιτικών «ελίτ», στο βαθμό που μειώνει την ένταση των κοινωνικών συγκρούσεων και έτσι βοηθά στη λήψη των μεγάλων αποφάσεων. Η πολιτική παθητικότητα του μέσου πολίτη αναγορεύεται σε προϋπόθεση της «ομαλής» λειτουργίας του πολιτικού συστήματος. Η ελλειμματική δημοκρατία της αγοράς διευκολύνει τα μέγιστα την παθητικότητα και την αποχή.