Επιβίωση σημαίνει προσαρμογή ή υποταγή; 15/2/2014

Κάθε μορφή ζωής, ατομικής ή κοινωνικής, προκειμένου να επιβιώσει και να συντηρηθεί έχει ανάγκη να σχετισθεί με το στενό ή ευρύτερο περιβάλλον της. Η προτεραιότητα, για να εξασφαλισθεί αυτή η επιβίωση είναι η ποικιλοτροπία της δράσης αυτής της ζωής, σαν δομή υποκείμενη στο περιβάλλον. Ακριβώς αυτή η θεμελιώδης απαίτηση της αυτοσυντήρησης του υποκειμένου σε σχέση με το περιβάλλον του μπορεί να πραγματοποιηθεί με τις κατάλληλες επιλογές και αποφάσεις.

Σε αυτή η σχέση, που στην ουσία είναι μια σύγκρουση, μεταξύ του υποκειμένου (ατόμου και κοινωνίας) και περιβάλλοντος, δύο είναι οι κύριες επιλογές: η προσαρμογή στο περιβάλλον με κατάλληλους συμβιβασμούς ή η υποταγή στις συνθήκες που αυτό (το περιβάλλον) επιβάλλει. Να δεχθεί δηλαδή παθητικά την κατάσταση.

Τα κύρια στοιχεία που καθορίζουν το αποτέλεσμα αυτής της σύγκρουσης είναι για το υποκείμενο η ετερογένεια των στοιχείων που αποτελούν τη δομή του. Αυτή η ετερογένεια καθορίζει μέσω της ποικιλομορφίας της το βαθμό της πιθανότητας της αντίστασης της δομής αυτής στις συνθήκες που επιβάλλει το περιβάλλον. Για το περιβάλλον ο καθοριστικός παράγων είναι η ρευστότητα της δράσης του είτε υπόκειται σε λογικές διαδικασίες είτε σε τυχαίες. Σημαντικό ρόλο στην σύγκρουση αυτή παίζει το τυχαίο ενώ το συνολικό αποτέλεσμα της σύγκρουσης καθορίζει την εξέλιξη των στοιχείων της δομής, δηλαδή του συστήματος που προσπαθεί να επιβιώσει. Η πάλη αυτή και τα αποτελέσματά της αποτελούν τη διαδικασία που ονομάζουμε εξέλιξη. Αυτή η εξέλιξη μπορεί να αφορά σε στοιχεία της δομής που προσαρμόζονται, που υποτάσσονται ή που εξαφανίζονται.

Στο φυσικό περιβάλλον αυτή η τοποθέτηση περιλαμβάνει την «αίτηση» επιβίωσης και την «απάντηση» προσαρμογής κάθε ζώντος συστήματος.

Στο κοινωνικό ή πολιτικό περιβάλλον όμως σαν πιθανότητα «απάντησης» δίνεται όχι μόνο η προσαρμογή αλλά και η υποταγή.

Σ’ αυτή την περίπτωση οι επικρατούσες συνθήκες στο περιβάλλον, ανεξάρτητα από τις  αιτίες, αναγκάζουν το υποκείμενο να δεχθεί χωρίς συμβάσεις προσαρμογής τις συνθήκες αυτές προκειμένου να επιβιώσει.

Είναι προφανές ότι κατά τη σύγκρουση με το περιβάλλον στο οπλοστάσιο του υποκειμένου αναπτύσσεται ένα διπλό δίπολο σύστημα τύπου πάλη – φυγή και κυριαρχία – υποταγή. Έτσι σε κάθε ζωντανό σύστημα που εξελίσσεται συγκατοικούν αντιφασικές τάσεις όπως συντήρηση και αλλαγή. Οι δύο αυτές τάσεις έχουν κοινό στόχο τη διατήρηση μιας ισορροπίας μεταξύ της δομής και του περιβάλλοντός της. Η ποιότητα αυτής της ισορροπίας καθορίζει και καθορίζεται τόσο από τις επιλογές της δομής όσο και από την ευκαμψία της και παίρνει τη μορφή μιας στατικής ή δυναμικής ισορροπίας. Όσο η δομή τίνει να διατηρήσει τη στατική ισορροπία έχουμε υποταγή της δομής στο περιβάλλον. Αντίθετα, όταν η δομή τείνει να διατηρήσει τη δυναμική ισορροπία, είτε τα όρια του διανύσματός της είναι στενά είτε ευρεία, έχουμε στενή ή ευρεία προσαρμογή της δομής στο περιβάλλον.

Η ανανέωση των ορίων της δυναμικής ισορροπίας είναι μια μορφή ικανής συντήρησης όταν οι συνθήκες του περιβάλλοντος αλλάζουν.

Σε πιο απλή διατύπωση όλα τα παραπάνω σημαίνουν ότι για να επιβιώσει κάθε μορφή ζωής πρέπει να επιδιώκει τη σταθερότητα (παγίωση, επιβολή) και την προσαρμογή (μέσω αλλαγής, μετασχηματισμού) σε κάθε περίπτωση που οι περιβαλλοντικές συνθήκες θα έθεταν σε κίνδυνο την ύπαρξή της (πραγματικό ή φανταστικό).

Εξαιτίας της σοβαρότητας του θέματος κρίθηκε απαραίτητη μια μικρή εισαγωγή, με κύριο σημείο προσοχής την σχέση προσαρμογής με την δυναμική ισορροπία, σε τρόπον ώστε να είναι αποτελεσματικές οι ενέργειες τόσο για την πολιτική της εξουσίας όσο και για τους υποκείμενους πολίτες.

Πολλές φορές, κύρια στις προεκλογικές εξαγγελίες, δημιουργείται μια σύγχυση γύρω απ’ τα ζητήματα της πολιτικής, ακόμη και για την ίδια την ουσία της.

Η σύγχυση αυτή τροφοδοτείται κυρίως από δύο πηγές. Η πρώτη, οι επαγγελματίες μαζί με τους ερασιτέχνες, υποψήφιοι άρχοντες, οι οποίοι νομίζουν ότι γνωρίζουν τα πάντα, ενώ δε γνωρίζουν ούτε να ακούν ούτε να βλέπουν.

Αγνοούν ότι ο πολίτης τους επιλέγει σαν εντολείς και εκτελεστές της θέλησής του και επιμένουν να πιστεύουν ότι ο λαός τους ψηφίζει επειδή γνωρίζουν. Σ’ αυτή την παρανόηση συντελεί και μέγα μέρος του πλήθους, το οποίο είτε από άγνοια ή αμάθεια ή αδιαφορία, ξεφορτώνεται την ευθύνη των αποφάσεων.

Η δεύτερη πηγή τροφοδότησης της σύγχυσης είναι η διάχυτη πεποίθηση ότι πολιτική ασκείται μόνο από τις θέσεις εξουσίας κι εκτέλεσης.

Κύριος τροφοδότης της πολιτικής είναι ο διάλογος, ελεύθερος και καθολικός, εκφράζοντας, διαμορφώνοντας τη βούληση των πολιτών. Η πειθώ είναι η ουσία του δημοκρατικού διαλόγου, η σύνθεση των απόψεων που πείθει. Το αδιέξοδο του διαλόγου λύνεται με την πλειοψηφία. Η πάγια τακτική του ψηφίσματος είναι στην ουσία η επιβεβαίωση ενός αποτυχημένου διαλόγου κι η αδυναμία σύνθεσης των αντιθέσεων.

Θα μπορούσαμε επίσης να πούμε ότι γενικότερα πολιτική σημαίνει το σύνολο των τρόπων με τους οποίους σχετίζονται οι άνθρωποι μεταξύ τους αλλά και με το περιβάλλον, τεχνητό ή φυσικό, με τους τρόπους μάθησης, την εργασία, τη δημιουργία, ακόμη και με την τεχνητή σωματική υγεία, την θεραπεία των αναγκών και τη νοητική ικανότητα.

Εκτός βέβαια από την αμάθεια των πολιτικών και των πολιτών, υπάρχει ως κίνητρο και η ιδιοτέλεια. Από μέρους των πολιτικών υπάρχει η συντήρηση της σύγχυσης με ιδιοτελή πρόθεση της υφαρπαγής της ψήφου, ελάχιστου και ίσως μοναδικού σήμερα δικαιώματος του πολίτη. Σκοπός η νομή της δύναμης της εξουσίας είτε σαν πρωταγωνιστές, είτε σαν κομπάρσοι, ακόμη και ως παρατρεχάμενοι. Αλλά και οι πολίτες ιδιοτελώς κινούνται αναμένοντας την εξόφληση του αντιτίμου της παροχής της ψήφου.

Οι λέξεις έχουν χάσει κάθε σημασία, επαναλαμβάνονται χρόνια, χωρίς ποτέ κανείς να πάρει την ευθύνη ούτε να κάνει τον κόπο να εξηγήσει τι σημαίνουν, που πηγαίνει το πράγμα, τις αυριανές επιπτώσεις, τι κρύβει η δυναμική των αποφάσεων που παίρνονται.

Προκύπτει ένα ερώτημα: γνωρίζουν τι σημαίνουν όλα αυτά, και από πρόθεση τα αφήνουν ανεξήγητα ή μήπως δε γνωρίζουν;

Η δημοκρατία δεν ταυτίζεται με την εκλογική διαδικασία, κτίζεται συνεχώς με το ζύμωμα των ιδεών και των απόψεων, με το διάλογο, με το σχεδιασμό, την κριτική, τη συμμετοχή στις αποφάσεις, ελάχιστα βελτιώνεται με την άσκηση εξουσίας.

Οι καιροί αλλάζουν με τεράστια ταχύτητα, οι αλλαγές αυτές πλήττουν δομικά στοιχεία της κοινωνίας, δηλαδή τις σχέσεις των ανθρώπων. Αν όμως μια κοινωνία δεν είναι σε θέση να κατανοήσει και να διαχειριστεί τις αλλαγές και τους μετασχηματισμούς της, αργά ή γρήγορα θα μπει σε κρίση.