Μετάλλαξη και πληροφορία (29/3/2014)

Όταν η πληροφορία αφορά σε διαδικασίες, φαινόμενα, γεγονότα, ή ιδιαίτερα χαρακτηριστικά μιας δομής, επιτρέπει τη μελέτη της οργάνωσης και της λειτουργίας της, δηλαδή των στοιχείων που την αποτελούν και του ρόλου τους.

Για τον υλικό κόσμο θα μπορούσαμε να πούμε ότι: η ποικιλία των μορφών της ύλης και των υλικών σωμάτων αποτελεί την ετερογένεια η οποία μέσα από την διάδραση της ύλης παράγει συνεχώς νέες μορφές και συνεπώς νέα πολυμορφία. Έτσι αυξάνεται αενάως η οργάνωση σαν ένα δικτύωμα που εκτείνεται συνεχώς.

Η αύξηση αυτή της πολυμορφίας και της οργάνωσής της παράγει την ψευδαίσθηση της αύξησης της πληροφορίας. Στην πραγματικότητα η κατεύθυνση προς υπερ-οργάνωση δημιουργεί την ανάγκη αύξησης της τάξης και των ελέγχων. Πράγμα που προκαλεί μείωση της ελευθερίας και ακαμψία των προγραμμάτων. Αυξάνονται οι δυνατότητες προς ορισμένες κατευθύνσεις ενώ μειώνονται οι πιθανότητες διαφορετικής λειτουργίας και ανάπτυξης της δομής.

Για παράδειγμα, η ψηφιακή τεχνική, η οποία ενισχύει την υπεροργάνωση αλλά συγχρόνως ανατρέπει τα δεδομένα στην εργασία, στην εκπαίδευση, στην ψυχαγωγία κ.α.. Αυτή η εξέλιξη δεν πρέπει να θεωρείται μετασχηματισμός αλλά μετάλλαξη. Στον μετασχηματισμό όλες οι αλλαγές συντελούνται μέσα στα όρια που ορίζουν τη δομή του συστήματος. Ακόμη ο μετασχηματισμός έχει πηγή το πρόγραμμα και συνδέεται άμεσα με τη δυναμική ισορροπία (ομοιόσταση). Αντίθετα η μετάλλαξη είναι η ανατροπή του προγράμματος με άγνωστες συνέπειες γιατί θίγεται η δομή του συστήματος με στόχο την αύξηση της λειτουργικότητάς του. Η ανατροπή αυτή μειώνει τα όρια της ομοιόστασης κάνοντας την ισορροπία ολοένα και πιο στατική, αυξάνει τους ελέγχους και μειώνει την ελευθερία των στοιχείων.

Οι συζεύξεις των στοιχείων προκειμένου να εξυπηρετήσουν άκαμπτα προγράμματα, καταστρέφουν την ποικιλία των φυσικών τρόπων, γίνονται ειδικές και μονοσήμαντες και έτσι παίρνουν και αυτές άκαμπτη μορφή.

Η διατήρηση της ακαμψίας και οι μονοσήμαντοι τρόποι καταναλώνουν άπειρη ενέργεια προκειμένου να διατηρηθούν και ν’ αυξηθούν οι έλεγχοι. Σ’ όλο το σύστημα ενώ αυξάνει η πολυμορφία, επικρατεί προοδευτικά η ομοιομορφία των τρόπων, δηλαδή, ενώ αυξάνονται τα δεδομένα, μειώνεται το πλήρες της πληροφορίας.

Κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα, αργά ή γρήγορα, θα στραφεί προς τον έναν ή τον άλλον τρόπο οργάνωσης. Το ζήτημα για κάθε κυβερνώμενο σύστημα είναι τα «όρια» της οργάνωσης που θα υιοθετήσει.

Όλα τα αντικείμενα και οι διαδικασίες του κόσμου γύρω μας, σε κάποιο βαθμό, συνδέονται μεταξύ τους με διάφορες κατηγορίες δεσμών ή συζεύξεων και έτσι αναπόφευκτα ανταλλάσσουν όχι μόνο ύλη και ενέργεια αλλά και πληροφορίες, εξαιτίας αυτής της διάδρασης.

Σε μια διάδραση, όταν η πολυπλοκότητα είναι της ίδιας τάξης, η ανταλλαγή δεδομένων θα εμπλουτίσει ολόκληρα ή μέρη των συστημάτων που βρίσκονται σε διάδραση. Με άλλα λόγια, κάθε διάδραση καταλήγει σε μια επιλογή δεδομένων, όχι όμως πληροφοριών, του ενός από το άλλο και αυτή η επιλογή ανταποκρίνεται στο είδος της δομής που έχει το κάθε σύστημα στο πρόγραμμά του.

Η πληρότητα των δεδομένων που μπορεί να περιέχει μια πληροφορία εξαρτάται άμεσα από το γνωστικό πεδίο και την συνθετική ικανότητα του δέκτη.  Για παράδειγμα αναφέρεται η διαχεόμενη από τα ΜΜΕ πλάνη περί διεύρυνσης της δημοκρατίας. Τα ηλεκτρονικά μέσα, στην υπηρεσία του σωρευμένου κεφαλαίου χειρίζονται τους ανθρώπους και τη νόησή τους προς την κατεύθυνση της συναθροιστικής κυριαρχίας του οικονομικού χώρου, ενώ καταστρέφουν την ποιοτική και κριτική δημιουργικότητα των κοινωνιών. Παράγουν πολιτισμικά προϊόντα προσχεδιασμένα από τα πάνω και με μόνη επιδίωξη το κέρδος και όχι την ποιότητα. Εκμεταλλεύονται αισχρά ό,τι πιο μικρό απεχθές και μειωτικό έχουν οι άνθρωποι στη συνείδησή τους για τον κόσμο.

Όταν τα συστήματα σε διάδραση είναι πολύπλοκα, όπως είναι οι κοινωνίες των ανθρώπων, τότε η διάδραση γίνεται εξαιρετικά πολύπλοκη. Οι απειράριθμες συζεύξεις ενός κοινωνικού συστήματος ενεργούν ανάλογα με την ετερογένεια των στοιχείων τους, δηλαδή όσο πιο ετερογενή στοιχεία διαθέτει ένα σύστημα τόσο αυξάνει ο πλούτος και η ποικιλία των συζεύξεων. Σαν παράδειγμα αναφέρονται συζεύξεις σε σχέση με τις ικανότητες, ποιότητες, γνωστικές και μαθησιακές σωρεύσεις, το ιστορικό και γενετικό παρελθόν, με τη δυναμική ισορροπία που διαθέτουν και άπειρα άλλα χαρακτηριστικά τους κυρίως όμως με την δυναμική που συνθέτει η συνισταμένη της βούλησης των μελών της κοινωνίας και το ενεργειακό δυναμικό της, περιλαμβανομένου του σωρευμένου πλούτου.

Αποπροσανατολισμένες οι κοινωνίες ψάχνουν απελπισμένα να βρουν στηρίγματα σε έννοιες και πρότυπα. Αιτία αυτής της σύγχυσης είναι ότι όλα κατευθύνονται σε αύξηση της λειτουργικότητας με στόχο το οικονομικό κέρδος. Οι μεγάλες αλλαγές της εποχής μας, δηλαδή η κυριαρχία της ηλεκτρονικής οργάνωσης, η διεύρυνση του οικονομικού χώρου και η αποκανονικοποίηση και τέλος η ανατροπή του κοινωνικού κράτους σε συμπιεσμένο χρόνο, αλλά και η μετάλλαξη των στηριγμάτων της δημοκρατίας που ήταν η συνολική πρόοδος και η κοινωνική συνοχή, σε επικοινωνιακή προκατάληψη και παγκόσμια αγορά.

Η επικοινωνία προτάθηκε σαν ικανή να ρυθμίσει τα πάντα και ειδικά τις συγκρούσεις και διαμάχες, στην οικογένεια, στο σχολείο, στην εργασία, στο κράτος και γενικά στην κοινωνία. Θα ήταν ο ειρηνοποιός. Είναι όμως πλέον φανερό, για όσους βέβαια εξακολουθούν να βλέπουν, ότι η μονοπώληση και η χρήση της από κέντρα εκτός δημοκρατικής νομιμοποίησης, προκαλεί νέες μορφές αποξένωσης και κοινωνικού αυτισμού και αντί ν’ απελευθερώνει, φυλακίζει με glamorous αλλά το ίδιο πανάθλιες συνθήκες.

Η αγορά από την άλλη έχει την τάση να κανονικοποιήσει όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες σε εμπορικά πακέτα. Η αγορά είναι ο κύριος αντίπαλος της κοινωνικής συνοχής μιας και ο στόχος της και η λογική της υπαγορεύει μια κοινωνία με δύο τάξεις, τους φερέγγυους και τους μη φερέγγυους. Η αγορά είναι κατ’ ουσία ο κύριος αίτιος των ανισοτήτων.

Η σημερινή «δημοκρατική» λειτουργία δεν επηρεάζει παρά μόνο σαν σκηνικό την πορεία των κοινωνιών. Η μετάλλαξη αυτή έγινε χωρίς να γίνει αντιληπτό από την πλειονότητα των ανθρώπων, ούτε αυτών που είχαν την ευθύνη, δηλαδή των πολιτικών. Το ερώτημα που δημιουργείται είναι το αν οι πολίτες θα υφίστανται χωρίς να αντιδρούν και θα γίνουν έτσι απλοί παρατηρητές του τέλους της δημοκρατίας.