Τα παθήματα του πάθους (3/5/2014)

Οι αρχαίοι Έλληνες για να ερμηνεύσουν την θέληση της Τύχης ή τους σκοπούς των Μοιρών, υιοθετούσαν τους τρόπους οι οποίοι όριζαν την στάση ζωής απέναντι στο πάθος που επέβαλλαν οι θεϊκοί, οι φυσικοί και οι ανθρώπινοι νόμοι. Η εξαιρετικά διεισδυτική σκέψη τους, αναγνώριζε σ’ αυτά τα πάθη μια διαλεκτική σχέση και παρήγαγε μια σειρά ερμηνειών είτε προς την υπερβατική, είτε προς την συμβιβαστική κατεύθυνση.

Το πάθος το αντιλαμβάνονται σαν ποίημα και γενικότερα σαν μια στάση που χαρακτηρίζει ολόκληρη τη ζωή, περιλαμβάνοντας αδιαχώριστα τα θεϊκά, τα φυσικά και τα ανθρώπινα. Εδραιώθηκε έτσι μια συνολική αντίληψη με αντίστοιχη συνολική συνειδητότητα, η οποία παρείχε την δυνατότητα διάκρισης και σε συνέχεια επιλογής της πράξης που αρμόζει σε κάθε περίπτωση.

Οι Ρωμαίοι εξαιτίας του κυριαρχικού χαρακτήρα της αυτοκρατορίας αναγκάζονται να δημιουργήσουν μια λειτουργική τάξη στο πολιτικό και κοινωνικό πεδίο και κατασκευάζουν ένα σύστημα ελέγχων και διαχείρισης στο οποίο χωρίς φόβο μπορεί να αναγνωρίσει κανείς το σπέρμα του σύγχρονου δυτικού κράτους, πρότυπο που κυριαρχεί σ’ όλον τον πλανήτη σήμερα.

Το σύστημα αυτών των ελέγχων δεν είναι τίποτε άλλο από το πλέγμα και την ανάπτυξη αυτού που αποκαλούμε νομική επιστήμη. Το αποτέλεσμα που έφερε στην καθημερινή ζωή αυτό το κατασκεύασμα είναι το ότι ο πολίτης ή υπήκοος έχει οδηγό στη ζωή του ή καλύτερα οδηγό του βίου του, όσον αφορά στις σχέσεις του με την κοινωνία και το οργανωμένο κράτος. Δηλαδή, το πάθος ορίζεται τόσο από τους ανθρώπινους νόμους όσο και από την ευκαμψία της βούλησης και την ελευθερία της απόφασης.

Χαρακτηριστικό αυτής της εποχής είναι η θεοποίηση ζώντων ανθρώπων, πράγμα που σήμαινε ότι η σχέση θεϊκού και ανθρώπινου έχανε την ελληνική ισοσθένεια και γίνεται μονομερώς ανθρώπινο.

Οι Χριστιανοί προσπαθούν να πληρώσουν το κενό που παρουσιαζόταν στα κοινωνικά θέματα λύνοντας με απλοϊκό μάλλον τρόπο το πρόβλημα, μεταφέροντας δηλαδή τα πάντα στο θεϊκό νόμο.

Η απώλεια της ελληνικής σκέψης και η αντιδιαλεκτική και δογματική επιλογή είτε των Ρωμαίων, είτε των Χριστιανών, αλλά και των κληρονόμων τους, Δυτικών (εκτός ελάχιστων εξαιρέσεων που εντέλει εξομοιώθηκαν μέσα στο κυρίαρχο μηχανιστικό ρεύμα του δυτικού πολιτισμού). Μαζί με το γεγονός ότι οι Δυτικοί δε διαθέτουν διανοητές με την ελληνική λεπτότητα, ανατρέπει την διαλεκτική ισοσθένεια των μοιραίων και τυχαίων πεπρωμένων. Το πάθος έτσι, αποκτά μια λογική ποιότητα, γιατί αντιμετωπίζεται με υποκειμενικά κριτήρια επιλογής. Από αυτό το σημείο μέχρι το να αποκτήσει η επιλογή ιδιοτελή χαρακτήρα, είναι μικρό διάστημα.

Η σφοδρότητα της σύγκρουσης των παθών γίνεται αναλογικά και σύγκρουση επιλογών που αφορούν είτε στα πάθη της συνείδησης είτε σε αυτά του πρακτικού βίου.

Η ιδιοτελής προσπάθεια της αντιστάθμισης του πάθους με κάποιο όφελος ή κέρδος το καθιστά ιδιαίτερο και έτσι αυτό χάνει τον πανανθρώπινο και συνολικό χαρακτήρα και γίνεται ατομικό. Από ανθρώπινο πάθος γίνεται το πάθος αυτού του ανθρώπου. Αυτή η στάση του δυτικού πολιτισμού τον απομάκρυνε από την φυσική τάξη και η έλλειψη αυτή δημιούργησε, προκειμένου να αποκατασταθεί η φυσικότητα της ζωής, αναζητήσεις που κατέληξαν στη δημιουργία του ουμανιστικού ρεύματος, ενάντια στην εξουσία της φεουδαρχίας και της Εκκλησίας (οντότητες που αντιπροσώπευαν των ανθρώπινο και θεϊκό νόμο). Έπεται το ρεύμα του διαφωτισμού που και αυτό εναντιώνεται στη διαμορφωμένη εξουσία του Κράτους και της Εκκλησίας. Η αστική προέλευση και των δύο αυτών ρευμάτων σκέψης (ουμανισμός και διαφωτισμός), δεν κατάφερε ή μάλλον εμπόδισε την πιθανότητα να απεξαρτηθεί η ευημερία της κοινωνίας από την ατομική ιδιοτέλεια και την απεριόριστη ιδιοκτησία.

Η επικράτηση των μηχανών και του ωφελιμισμού σαν κύριας κοινωνικής αντίληψης, κάνει τον ηρωικό άνθρωπο, ποιότητα που ανέδειξε ο ελληνικός πολιτισμός, να παύσει να υπάρχει. Ήρωας δεν είναι πια αυτός που ορθώνεται σαν άνθρωπος, είτε απέναντι στην κοσμική είτε στη θεϊκή εξουσία, αλλά εκείνος που γίνεται εξάρτημα της εξουσίας αυτής και στην υπηρεσία της, ανταμοιβόμενος,  είτε με αξιώματα και πλούτο είτε με φωτοστέφανα.

Η τελευταία χρονικά περίοδος στη διαδικασία της προσπάθειας του ανθρώπου να λύσει το πρόβλημα του πεπρωμένου πάθους στο κοινωνικό πεδίο, η σοσιαλιστική ιδέα, διαμορφώθηκε ατυχώς, σαν αντισταθμιστική ρύθμιση απέναντι στην άκρατη εκμετάλλευση που επιτρέπουν οι μηχανές και έτσι περιέπεσε σε παράλληλη οικονομίστικη πορεία με τον λεγόμενο καπιταλισμό και επικεντρώθηκε στις σχέσεις και στα μέσα παραγωγής και έτσι απώλεσε τον ουμανιστικό χαρακτήρα του. Το πάθος στις μέρες μας έχασε την ηρωική ποιότητα και έγινε μετρίσιμο μέγεθος.