Επανάδραση ή επανάσταση; (14/6/2014)

Σε όλα τα πεδία της πολιτικής και κοινωνικής ζωής, από την επιστήμη μέχρι την τεχνική αλλά και την τέχνη, οι αποφάσεις, η δράση και τα έργα που καθορίζουν κι επηρεάζουν το μέλλον ή το πεπρωμένο των ανθρώπινων κοινωνιών σχεδιάζονται από αυθεντίες, ειδικούς και ειδήμονες χωρίς κανέναν έλεγχο και νομιμοποίηση, οι οποίοι αυτοδιορίζονται ή διορίζονται από μικρές συσπειρώσεις οικονομικής ή πολιτικής ολιγαρχίας. Αυτοί οι ειδικοί δεν έχουν, ούτε υποθετικά, πιθανότητα να επηρεαστούν από την κοινωνία και τα προβλήματά της, δεν αποδίδουν ούτε λογοδοτούν σ’ αυτήν κρυπτόμενοι εν πολλοίς πίσω από πολιτικές αποφάσεις, και έτσι έχουν εξασφαλίσει δημοκρατικό άλλοθι για τις αυθαιρεσίες τους. Τα αποτελέσματα της δράσης τους αποκαλύπτουν την ακαταλληλότητά τους σε σχέση με το έργο που εκτελούν.

Πέρα απ’ το χαρακτήρα της εκμεταλλευτικής φύσης του καπιταλισμού, οι μέθοδοι και οι τρόποι σκέψης που καθιερώνονται, γίνονται πηγές αφύσικης και αναποτελεσματικής δραστηριότητας σε ό,τι αφορά στα προβλήματα της ανθρώπινης κοινωνίας.

Οι αποφάσεις αυτής της ελίτ, η οποία σε πολύ κοντινό μέλλον θα απεξαρτηθεί από τα αφεντικά της, δε μπορούν να μπουν, όχι κάτω από έλεγχο αλλά ούτε και κάτω από συζήτηση, αφού για να μπει κάτι σε κρίση είναι απαραίτητη βαθιά γνώση του ζητήματος, πράγμα αδύνατο τόσο για το πολιτικό προσωπικό όσο και για τον «υποκείμενο» λαό.

Η πραγματικά άρχουσα αυτή τάξη αποφασίζει για όλο το τόξο της ανθρώπινης δραστηριότητας και κοινωνικής ζωής. Από τους ατομικούς αντιδραστήρες έως τις τράπεζες κατεψυγμένων σπερματοζωαρίων, απ’ τη ρομποτική νόηση έως τη μετάλλαξη των σπόρων, τα πάντα, βρίσκονται κάτω απ’ τον έλεγχο αυτής της κάστας και των φραγκεσταϊνικού τύπου εγκεφάλων της.

Η παγκοσμιοποιημένη οικονομία δεν συνοδεύεται από παγκοσμιοποιημένη δημοκρατία. Η υποκρισία και η συμφεροντολαγνεία είναι διάχυτη, οι νέοι σε διχασμό προσωπικότητας και ανάλωση της δημιουργικής ορμής τους σε δίπολα πλάνης όπως «γιάπικη» καριέρα ή ανεργία στην καφετέρια. Ξένοι σ’ έναν κόσμο που δεν έφτιαξαν. Μια γενικευμένη κρίση ταυτότητας. Ο πολιτισμός περιορισμένος στο θέαμα ή στο άκουσμα. Οι τεχνικές εφαρμογές στο επίπεδο της προσωπικής επικοινωνίας μαγεύουν όπως σαγήνευαν τους ντόπιους τα όπλα των πρώτων αποικιοκρατών.

Τα ψυχοφάρμακα, ο αλκοολισμός, τα ναρκωτικά, το άγνωστο ή αβέβαιο συναισθηματικό και οικονομικό μέλλον, η παρακμή της οικογένειας δομικά και λειτουργικά, η στρατηγική επιλογή και η λογική εφαρμογή του ζάπινγκ και του ντιλίτ ακόμα και σε πρόσωπα.

Η μηχανιστική αυθεντία στρέφεται κατ’ ουσία ενάντια στο φυσικό δυναμικό του ανθρώπου, ενάντια στην ανθρώπινη φύση. Το κύριο μέλημα της αυθεντίας είναι να αδρανοποιήσει τον φυσικό άνθρωπο στο να την κρίνει και να την κατευθύνει. Έτσι, προκειμένου να αντιμετωπίσει μια διόρθωση από μέρους της κοινωνίας του επιστημονικού απανθρωπισμού της, προπαγανδίζει ότι η μηχανιστικά αυτοματική τεχνολογία είναι ο μοναδικά αποδεκτός και αρμονικός τρόπος ζωής. Αυτό είναι και το αδύνατο σημείο της. Εκεί πρέπει να επικεντρωθεί η προσπάθεια όσων παραμένουν άνθρωποι.

Όχι στη μηχανιστική σκέψη, όχι στην υποταγή στις τεχνολογικές εφαρμογές, όχι στην αυτοματικά ρομποτική αντίδραση, όχι στην κατανάλωση ύλης, ενέργειας και πληροφορίας. Αυτού του είδους η επαναδραστική ρύθμιση της άρνησης δε μπορεί να γίνει μαζικά, γιατί θα κατέληγε σε έναν αφόρητα βίαιο ολοκληρωτισμό. Ο δρόμος που μένει είναι η ατομική προσπάθεια, αλλιώς πώς θα επιβιώσει η προσωπικότητα, η συμπάθεια της κριτικής σκέψης και της ελεύθερης δράσης σε έναν απόλυτα ολοκληρωτικό κόσμο;

Ο «κονστρουτιβισμός» επικράτησε όχι στην τέχνη όπου γεννήθηκε αλλά στην κοινωνία και την πολιτική. Ξεκίνησε απ’ τη μηχανιστική αντίληψη μιας δομής που συντίθεται από διαφορετικά στοιχεία μεταξύ τους σαν αρχιτεκτόνημα, ώστε να καταλήξει σε κάτι ενιαίο, συμπαγές και ισόρροπο. Είναι φανερή, σ’ αυτή την αντίληψη, η συναθροιστική θεώρηση του κόσμου. Μπορεί βέβαια να αφορά σε μηχανιστικές δομές, μηχανών και μηχανήματα, οικοδομικών έργων κ.λ.π., αλλά όχι σε ανθρώπους ή κοινωνίες ανθρώπων. Απ’ αυτόν τον «κονστρουτιβισμό» πηγάζει η κυρίαρχη αντίληψη της εποχής μας που καθορίζει όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας. Η κυρίαρχη σκέψη είναι ότι αφού μπορεί κάτι τεχνικά να γίνει θα πρέπει να γίνει, αυτόματα και χωρίς έλεγχο. Ο μόνος έλεγχος που ασκείται αφορά στο κόστος και στην απόδοση κέρδους.

Ένας άλλος –ισμος καθορίζει την κατεύθυνση προς την οποία πορεύεται η ανθρώπινη κοινωνία και σαν κυρίαρχη τάση επηρεάζει την τύχη όλου του πλανήτη, «ο επιστημονισμός».

Ο «επιστημονισμός» αφορά στην πεποίθηση ότι κάθε γνώση είναι έγκυρη εφόσον προέρχεται από την επιστήμη. Έτσι ο άνθρωπος και η κοινωνία γίνεται αντικείμενο, μέγεθος και αριθμός. Η μέτρηση θεοποιείται. Από αυτό το σημείο η οικονομίστικη θεώρηση της κοινωνίας είναι πολύ κοντά. Ο επιστημονισμός υπερτίμησε τη σημασία της επιστήμης σαν θεώρηση εξαιτίας της λογικής ακολουθίας της έρευνας και εξακολουθεί να το κάνει. Ο δογματικός και εμπειρικός χαρακτήρας της δομής του επέβαλλε την πεποίθηση ότι το κύρος της επιστημονικής αυθεντίας μαζί με την αποτελεσματικότητα των μεθόδων της θα έχει ευεργετικά αποτελέσματα για τον άνθρωπο και ότι  θα έλυνε όλα τα ανθρώπινα προβλήματα.

Παρόλον ότι εξόρκισε το τυχαίο απ’ την κοσμική θεώρηση και αγνόησε έναντι της ποσοτικής την ποιοτική εκτίμηση, έγινε εξάρτημα της πολιτικής εξουσίας και μέσω αυτής μοναδικό μέσο εκμετάλλευσης των πάντων από μια οικονομική ολιγαρχία. Η επιστήμη έτσι απέκτησε εξουσιαστικό χαρακτήρα και υιοθέτησε τον «επιστημονισμό» σα φιλοσοφία της, εκφράζει πλέον την επίσημη, αυθεντική και μαθηματική εκφρασμένη γνώση ανεξάρτητα από ποιότητα και ηθική. Με αυτόν τον τρόπο μετά την εισαγωγή του αυτοματισμού στις μεθόδους της δημιουργεί περισσότερα προβλήματα απ’ ότι υποτίθεται ότι θα έλυνε.

Πρέπει να ερευνώνται και να εξετάζονται οι τρόποι, και όχι τα αίτια, σύμφωνα με τους οποίους συμβαίνουν οι αλλαγές και οι μετασχηματισμοί. Η ρυθμιστική επέμβαση πρέπει να γίνεται ανάλογα με τη φύση του προβλήματος, δηλαδή σωρευτικά εάν πρόκειται περί συναθροίσματος ή συνολικά εάν πρόκειται περί συνόλου. Μια τέτοιου είδους επέμβαση θα φέρει λύση στο πρόβλημα, λύση όμως που αφορά στην απαλλαγή από το «επαίσθημα» και όχι από το «καταναγκασμένο» το οποίο αφορά στην ίδια την φύση της ύπαρξης του προβλήματος. Για παράδειγμα, μπορεί κάποιος να απαλλαγεί από την ιδέα του πόνου ή από τον πόνο που προκαλεί η ιδέα της μη μονιμότητας αλλά όχι από τον πόνο που πηγάζει απ’ τη φύση μας, δηλαδή, τον πόνο ενός τραυματισμού.

Η γραμμική αιτιότητα της μηχανιστικά σωρευτικής αντίληψης παράγεται απ’ τη διαδικασία της αέναης κίνησης, τους μετασχηματισμούς, γενικώς το γίγνεσθαι, όταν αυτό γίνεται αντιληπτό μέσα από την σχετικότητα των αισθήσεων και την οργάνωση της νόησης σαν αλλαγή μιας προσωρινά σταθεράς μορφής σε μια άλλη, και ερμηνεύεται σαν συρμός ή αλληλουχία όπου κάθε σημείο αφορά σε μία ξεχωριστή ταυτότητα. Ο συρμός αυτός παράγει στην ουσία μια ψευδαίσθηση νομοτελειακών και σε σειρά αποτελεσμάτων, ενώ στην πράξη, νομοτέλεια υπάρχει μόνον στους τρόπους που συντελούνται οι μετασχηματισμοί. Σταθερές π.χ. σ’ αυτούς τους τρόπους είναι οι νόμοι της βαρύτητας, οι νόμοι που ορίζουν τον όγκο, δηλαδή τις διαστάσεις του χώρου, της χρονικής αλληλουχίας κ.λ.π.. Ενώ αυτές οι σταθερές δεν αφορούν ποτέ στην ταυτότητα και στον χαρακτήρα του αποτελέσματος. Το αποτέλεσμα παραμένει ακόμα και για τις ίδιες αλληλουχίες απροσδιόριστο.

Ένα καλό παράδειγμα θα μπορούσε να είναι το γεγονός ότι ο ιστορικός υλισμός όπως ερμηνεύτηκε απ’ τους αστούς διανοούμενους και τους σοσιαλιστές γραφειοκράτες, ενώ θεωρήθηκε ότι είχε έναν πεπρωμένο χαρακτήρα, δηλαδή να εξελιχθεί προς μια κομμουνιστική κοινωνία, στην εφαρμογή του απέτυχε, δείχνοντας ότι στις θεωρήσεις δε μπορεί να υπάρχει πεπρωμένος χαρακτήρας.

Η πεποίθηση του πεπρωμένου χαρακτήρα που προσέλαβε η θεωρία των Μαρξ – Ενγκελς, όταν έγινε – ισμος, οφείλεται στη μηχανιστική δόμηση του ατέλειωτου συρμού αιτίας και αποτελέσματος σύμφωνα με το δόγμα που δηλώνει η αρχή ότι συγκεκριμένα αίτια δίνουν συγκεκριμένα αποτελέσματα. Το ίδιο συμβαίνει σε κάθε δογματική θεώρηση. Εάν τώρα, το δόγμα περιβληθεί με επιστημονισμό, η αβεβαιότητα που πηγάζει απ’ το άπειρο των πιθανοτήτων θα παραβλέπεται και το τυχαίο θα εξορκίζεται ως αντιεπιστημονικό. Πράγμα όμως που δε συμβαίνει στη φυσική τάξη, στην οποία η αβεβαιότητα και το τυχαίο προκαλούν την καινοφάνεια και αποτελούν μαζί με τη δυνατότητα αναστροφής τις κύριες δυνάμεις των αλλαγών κατεύθυνσης της εξέλιξης.

Η δογματικά εδραιωμένη σωρευτική αντίληψη του «υπαρκτού σοσιαλισμού» εμπεριέχει και μία επιπλέον σωρευτική και επί σωρού πρακτική, η οποία στερεώθηκε από την μετά τον Λένιν γραφειοκρατία με έναν νέο –ισμο, βάσει του οποίου όχι μόνον νομοτελειακά εξελίσσονται τα πράγματα, σε προκαθορισμένα στάδια, αλλά και ότι μπορούμε να επιταχύνουμε την εξέλιξη με άλματα τα οποία καθίστανται αναγκαία σα διόρθωση. Με αυτόν τον τρόπο η διόρθωση αντί να παίρνει τον χαρακτήρα της ρυθμιστικής ανάδρασης, σε σχέση με την φύση των προβλημάτων, προσέλαβε πάντα, λόγω της μηχανιστικής αντίληψης, τη μορφή του άλματος στο οποίο ο βίαιος χαρακτήρας είναι φυσικά απαραίτητος, αφού παραβιάζεται η φυσική τάξη της ανάδρασης. Μια τέτοιου είδους ρύθμιση προκαλεί αστάθεια και απρόβλεπτες αντιδράσεις στη δυναμική ισορροπία του συστήματος. Μπορούμε έτσι να πούμε ότι η επανάσταση είναι μία σωρευτική επί σωρού απόπειρα διόρθωσης.

Καταλήγοντας, θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι όσο ο έλεγχος και οι ρυθμίσεις δεν παίρνουν αναδραστικό χαρακτήρα, τόσο κάθε τέτοια απόπειρα ρύθμισης θα προσλαμβάνει βίαιο χαρακτήρα με αντίστοιχες και ανάλογες αντιδράσεις. Δηλαδή όταν δεν αναγνωρίζεται και δεν τακτοποιείται η φύση των προβλημάτων με ανάλογους αναδραστικούς χειρισμούς, συναθροιστικούς ή συνολικούς κατά περίπτωση, ακόμα και μια κοινωνική αλλαγή όπου η ηθική ως έλεγχος θα ασκείται χωρίς εξαναγκασμούς και τιμωρίες, με μόνα μέσα την επικοινωνιακή φύση του ανθρώπου και πρότυπο τη φυσική τάξη, είναι προορισμένη να αποτύχει. Έτσι η βία καθίσταται αναγκαία.

 Η επικείμενη νέα επανάσταση όποτε και εάν συμβεί, όσο σημαντική κι αν είναι για την εξέλιξη της ανθρώπινης κοινωνίας, δε θα διαφέρει από τις επαναστάσεις που έγιναν στο παρελθόν ως προς το βίαιο χαρακτήρα τους, εφόσον θα έχουν το άλμα στον τρόπο εξέλιξής τους, τρόπος που απέχει απ’ τη φυσική τάξη.