Το φαινόμενο «Je suis Charlie» και η εκμετάλλευσή του (17/1/2015)

Με αφορμή και στο περιθώριο των εγκληματικών γεγονότων που συντελέστηκαν στη Γαλλία τις τελευταίες μέρες, το σημείωμα αυτό δεν έχει ούτε πρόθεση αλλά ούτε και δυνατότητα να θίξει, πόσο μάλλον να αναλύσει το πανάρχαιο φαινόμενο της τρομοκρατίας.

Στην πολιτική και κοινωνική ζωή όταν οι συνθήκες γίνονται πιεστικά και εκβιαστικά μονόδρομες, όπως στην εποχή μας, προκειμένου, το εξουσιαστικό σύστημα που πιέζει κι εκβιάζει, να εμφανίζεται δημοκρατικό, πλουραλιστικό και προοδευτικό, δηλαδή να δίνει την εικόνα ενός συστήματος στο οποίο οι πολίτες που μετέχουν μπορούν να επιλέξουν ανάμεσα σε διαφορετικές επιλογές, ενώ δεν έχουν παρά μόνο  μία και μοναδική, τότε το σύστημα ακόμη κι αν δεν έχει, εφευρίσκει αντιπάλους. Η κυριότερη τακτική είναι η απαξίωση του πραγματικού ή εφευρημένου αντίπαλου. Η κακή τύχη των ανθρώπων φέρνει συνήθως αντίπαλους το ίδιο πιεστικούς και εκβιαστικούς με την ίδια ή χειρότερη παθολογική προσκόλληση στην εξουσιαστική κυριαρχία. Επιτρέπεται έτσι σ’ αυτούς που χρησιμοποιούν αυτόν τον τρόπο να εμφανίζονται σαν φύλακες των θεσμών ή σαν θύματα, οι ρόλοι συνήθως εναλλάσσονται. Η ιεραποστολή που πιστεύουν ότι εκτελούν στην ουσία δεν έχει σημασία, η δημοκρατία και η ελευθερία ή το Κοράνιο είναι απλώς προσχήματα. Πίσω από αυτή τη σύγκρουση κρύβονται συμφέροντα οικονομικά ή προσωπικά και κάθε είδους θεμιτή ή αθέμιτη σκοπιμότητα.

Οι πολίτες ή πιστοί παρακολουθούν ανίκανοι ν’ αντιδράσουν αφού το πολιτικό ή θρησκευτικό κατεστημένο δεν προτείνει κάτι νέο αλλά μόνον και επιμόνως την νομή της εξουσίας από πάρα πολύ μικρές μειοψηφίες, ιδιοτελέστατες, ανίκανες και ανίσχυρες. Είναι γεγονός αδιαμφισβήτητο ότι τόσο ο καπιταλισμός όσο και το Κοράνιο δεν έχουν αναθεωρηθεί από κανένα Λούθηρο.

Στήνεται έτσι ένα θεατράκι όπου το μεν έργο είναι συνεχώς το ίδιο ενώ τα πρόσωπα και οι ερμηνείες των ηθοποιών αλλάζουν συνεχώς. Οι αλλαγές αυτές των προσώπων και των ερμηνειών εμποδίζουν τους πολίτες ή τους πιστούς να κατανοήσουν την ουσία του έργου.

Ποιος τολμάει να προτείνει κάτι διαφορετικό αφού η τεράστια πλειονότητα προτιμά την εικόνα αντί της ουσίας όπως κι αν εμφανίζεται; Αμάθεια κι απαιδευσιά. Η λατρεία της κατανάλωσης και της δήθεν ελευθερίας ή η θεοποίηση του ρατσισμού και της δήθεν ηθικής. Ο ίδιος φασισμός με άλλα ρούχα. Οι επιλογές που προσφέρονται είναι ολοφάνερες ή τσίτσιδες  ή κάτω από τη μπούρκα και με γάντια.

Η σάτιρα είναι ένα όπλο στην υπηρεσία της κοινωνίας εφόσον αυτή ζητά κάτι τέτοιο και είναι δεκτική. Στην εποχή μας δεν υπάρχει πια ανάγκη σατιρικής υπερβολής. Η αχρειότητα και ο παραλογισμός είναι τόσο βαθιά αποδεκτά από την κοινωνία ώστε καμιά σάτιρα, όσο επιτυχημένη κι αν είναι δεν μπορεί να γελοιοποιήσει όσα συμβαίνουν. Ποιος σκιτσογράφος από το τους νεκρούς του Charlie Hebdo θα μπορούσε να αποδώσει καλύτερα την σχιζοφρενική εικόνα στην κορυφή της πορείας των «ηγετών» που προασπίζουν την ελευθερία ; Εξουσιαστές του χειρότερου είδους, κρυφοδικτάτορες , υπόδικοι στη συνείδηση του λαού τους, με τις φυλακές τους γεμάτες δημοσιογράφους και διανοούμενους «αντιφρονούντες». Ο Αριστοφάνης και ο Ιονέσκου  θα κάγχαζαν. Τι να σατιρίσει κανείς αφού τόσο στην πολιτική όσο και στην κοινωνία ό,τι γίνεται είναι γελοίο από μόνο του; Αν το πράττει παρόλα αυτά, δεν πρόκειται για σάτιρα, αλλά για εκμετάλλευση του κοινού του.

Οι καλύτερες σάτιρες γράφτηκαν σε περιόδους που οι ηθικοί και λογικοί κανόνες ήσαν ισχυροί και διέθεταν πλατιά συναίνεση. Κοινό δηλαδή, που συμμερίζεται κάποιους, στοιχειώδεις έστω, κανόνες κοινωνικής τάξης.

Παράγεται επίσης καλή σάτιρα όταν ο συντάκτης ή συγγραφέας εν γνώση του διακινδυνεύει σοβαρά και δεν είναι βέβαιος αν θα επιδοκιμαστεί ή θα τιμωρηθεί.

Φαίνεται ότι η σάτιρα του Charlie Hebdo ήταν πολύ σίγουρη για την επιδοκιμασία και αδιαφόρησε για τον κίνδυνο που διέτρεχε.

Δεν είναι στις προθέσεις μου ούτε καν ν’ αναφερθώ σε σκοτεινά σημεία ή κενά της παρουσίασης των γεγονότων από την τηλεόραση. Είναι όμως αναγκαίο για την αρτιότητα του σημειώματος ν’ αναφέρω δύο-τρία σημεία που μου έκαναν εντύπωση: κατ’ αρχάς η καθυστερημένη αντίδραση της κοινωνίας, η οποία περίμενε τη διαβεβαίωση από τις αρχές ότι το τρομοκρατικό «commando» εξουδετερώθηκε. Σε μια υγιή κοινωνία η αντίδραση θα ήταν άμεση και ο κόσμος στους δρόμους από την πρώτη στιγμή. Η Γαλλία και το Παρίσι ειδικά, έχει μεγάλη ιστορική παράδοση σ’ αυτό το ζήτημα. Άλλο σημείο: στην πληθώρα των σημαιών που πλημμύρισαν την πλατεία δημοκρατίας, οι πλειονότητα ήταν από μουσουλμανικές χώρες, απουσίαζε, απ’ όσο είδα, η σημαία του Ισραήλ. Στα συνθήματα που γράφτηκαν στους τοίχους αναφερόταν κυρίως η ελευθερία, απουσίαζαν κραυγαλέα η ισότητα και η αδελφοσύνη. Είναι προφανές ότι τα κυρίως θύματα, οι ενσωματωμένοι, ή οι λεγόμενοι με αυτόν τον αισχρό χαρακτηρισμό «μετριοπαθείς» μουσουλμάνοι, ήσαν η πλειονότης του πλήθους. «Not in my name» είναι το σύνθημά τους. Αυτοί βρίσκονται στο μέσο της σύγκρουσης: από τη μια μεριά οι Ευρωπαίοι θεματοφύλακες και φασίστες και από την άλλη οι Μουσουλμάνοι φασίστες όπως κι αν ονομάζονται: μουλάδες, ταλιμπάν, μουτζαχεντίν, τζιχαντιστές, φενταγίν ή γιουσουφίγιας του Μπόκο-Χαράμ.

Ο φασιστικός και θρησκευτικός φανατισμός είναι ο χειρότερος, το ιεραποστολικό ή ιδεολογικό κίνητρο.

Οι πολίτες ή οι πιστοί συνήθως επιλέγουν να θεωρούν σαν αίτιο των δεινών τους μία αόρατη ή ιδεατή τάξη πραγμάτων, «το σύστημα». Ένα άλλοθι γι αυτόν που η παθογένεια του ατομισμού τον κάνει θεατή κι ανήμπορο να δράσει. Παριστάνει έτσι τον αδύναμο που απλώς παρακολουθεί τα γεγονότα, το πνεύμα της εποχής ή το λάιφ στάιλ, ενώ προσπαθεί με κάθε τρόπο να επωφεληθεί.

Όμως όλοι μαζί αποτελούμε το σύστημα και η ενοχή αφορά όχι μόνο στους ρόλους που αναπτύσσουμε μέσα στο ένα και μοναδικό σύστημα, αλλά το πώς και πόσο στηρίζουμε την μία ή την άλλη κατεύθυνση προς την οποία αυτό κινείται.

Κανείς δεν είναι εκτός συστήματος, πράγμα που εύκολα αναγνωρίζεται από το πώς η μικρονοϊκή κοινή γνώμη καθοδηγείται από την πνευματική μετριότητα και τις μεγαλειώδεις  βλακείες της ανθρωπογφαγικής εξουσίας. Οι ενοχές δεν εξαγνίζονται με «Je suis Charlie» και μολυβάκι στο χέρι.

Η ιστορία πέραν από τους –ισμους και την οικονομίστικη ανάγνωση, δεν είναι μόνο καταγραφή και τέλεση γεγονότων αλλά και εφεύρεση στόχων, έστω και ασυνείδητα από τον ανθρώπινο νου.