Πολυσυστημική ανάλυση (22/3/2015)

Από τον 18^ο και 19^ο αιώνα κιόλας, εμπλουτίζεται η μέθοδος της έρευνας των φαινομένων με την άποψη της διαλεκτικής συστημικότητας (Ρουσό, Χέγκελ, Χέρτσεν, Μαρξ, Ένγκελς, Βέμπερ κα.), πράγμα που έφερε μεγάλες αλλαγές τόσο στην επιστημολογία όσο και στις επιμέρους επιστήμες. Οι πολιτικοί όμως της εξουσίας εξακολουθούν να χρησιμοποιούν, στην καλύτερη περίπτωση, μονοσυστημικά πρότυπα ανάλυσης, εξακολουθούν δηλαδή να εξετάζουν τα φαινόμενα που τους αφορούν σαν χωριστά και ανεξάρτητα «αντικείμενα» αντί σαν «πολυώνυμα»  διαφορετικών συστημάτων της πραγματικότητας. Δεν αξιολογούν δηλαδή ότι κάθε συγκεκριμένο φαινόμενο μπορεί να συσχετίζεται ή να ανήκει σε πολλά συστήματα ή ότι μπορεί να εξετάζεται από διαφορετικές θέσεις ή ακόμη και από διαφορετικά πρίσματα. Παράγεται έτσι μια μεγάλη αντίφαση ανάμεσα στους διανοητές και στην εξουσιαστική πολιτική. Ενώ υπάρχουν τα εργαλεία, οι πολιτικοί και οι ειδικοί επιστήμονες που τους υπηρετούν, εξακολουθούν ν’ αντιλαμβάνονται τις κοινωνίες με άκαμπτο και μονοφασικό τρόπο. Ίσως γιατί αυτός ο τρόπος στερεώνει στο ασυνείδητο της κοινωνίας την κυριαρχία και την ιεράρχηση των ολίγων, των εκλεκτών, των ξεχωριστών εν ολίγοις.

Η πολυσυστημική ανάλυση για παράδειγμα, θεωρεί ότι κάθε φαινόμενο αποτελεί μια ολότητα στοιχείων με ιδιαίτερο χαρακτήρα ενώ το ίδιο μπορεί να ανήκει σε άλλη ολότητα σχέσεων.

Οι σχέσεις σε επίπεδο κοινωνίας είναι σχέσεις αντιθετικών εξαρτήσεων, επομένως συνδέουν και ταυτόχρονα διαχωρίζουν. Έτσι έχουμε συστήματα τάξης, έθνους, φυλής κλπ, όπου κάθε άτομο μπορεί να ανήκει ταυτόχρονα σε πολλά από αυτά, ανάλογα με τις λειτουργίες που έχει είτε σαν άτομο υποκείμενο εξουσίας είτε σαν πρόσωπο ελεύθερης βούλησης και δράσης.

Μ’ αυτόν τον τρόπο θεώρησης γίνεται φανερό ότι οι μονοδιάστατης άποψης γενικεύσεις τύπου «οι κακοί Γερμανοί» ή «οι τεμπέληδες Έλληνες» μπορεί να ταιριάζουν σε καφενειακή ανάλυση, αλλά σε επίπεδο εξουσίας, ή αντίστασης σ’ αυτήν, αποτελούν τον κύριο παράγοντα αναποτελεσματικής δράσης.

Στην οικονομίστικη άποψη της μονοσημαντικής θεώρησης η αποτελεσματικότητα εκφράζεται με την μέτρηση και, ειδικότερα, με την αξιολόγηση του αποτελέσματος η οποία παράγεται μέσα από τις έννοιες παραγωγικότητα, οικονομικότητα και αποδοτικότητα, οι οποίες έννοιες εκφράζονται σε αριθμητικές σχέσεις (ποσοτικές και αξιακές) μεταξύ του αποτελέσματος που επιτεύχθηκε στους διάφορους τομείς δράσης και των παραγωγικών συντελεστών που διατέθηκαν για την επίτευξή τους.

Αγνοείται όμως έτσι η ολότητα του φαινομένου. Τα πράγματα δεν κρίνονται με το αποτέλεσμα, άποψη που έχει επικρατήσει και επαναλαμβάνεται κατά κόρο τόσο από τους πολιτικούς όσος και από τους παπαγάλους των ΜΜΕ. Τα πράγματα κρίνονται τόσο από τις προθέσεις της δράσης όσο και από τις διαδικασίες και τα αποτελέσματα. Μπορεί βέβαια αυτό να είναι εξαιρετικά πολύπλοκο για τον εγκέφαλο που δεν γνωρίζει ότι η λέξη Τρόικα δεν είναι ελληνική.

Η διαλυτική επιρροή του καταναλωτικού ευδαιμονισμού και η τύφλωση της μηχανιστικής «εγωπάθειας» κατέστησε τις κοινωνίες συναθροίσματα χωρίς συζευκτική ουσία, αλληλεγγύη ή ανθρώπινη συνείδηση. Συναθροίσματα απλώς συνυπαρχόντων ατόμων. 

Αυτός ο εξατομισμός των ανθρώπων εξηγεί ίσως και το κύριο παράδοξο της εποχής. Ενώ η δυσαρέσκεια των πολιτών, αν μπορούσε να μετρηθεί με κάποιο αξιόπιστο κανόνα θα έδειχνε πολλαπλάσιο ποσό οργής και αγανάκτησης από ό,τι θα μετριόταν στις παραμονές της γαλλικής ή της οκτωβριανής επανάστασης, η αντίδραση των πολιτών τόσο σε ταξικό όσο και σε ατομικό επίπεδο είναι μηδαμινή. Η αλλαγή όμως δεν γεννιέται από εξωσωματική γονιμοποίηση.